Fəthullah Gülən Xocaəfəndinin “BBC” kanalına verdiyi müsahibə
Fəthullah Gülən Xocaəfəndi İngiltərənin BBC televiziya kanalına müsahibə verib. F. Gülən kanalın müxbiri Güney Yıldızın Könüllülər (Hizmət) hərəkatı, kürd məsələsi, ələvilərlə əlaqə, “Mavi Mərmərə” və Prezident Abdullah Gülə göndərdiyi məktubla bağlı suallarını cavablandırıb.
-AKP hökuməti Könüllülər hərəkatı ilə əlaqəsi olan polis və prokurorlara qarşı bir təmizləmə əməliyyatı apardığını bildirir. Bu sizi narahat edirmi? Dövlət içərisindəki bu addımlar hərəkatınıza nə qədər zərər vurur?
- Hər yanlışlıq bizi narahat edə bilir. Ancaq sözügedən əməliyyata məruz qalan, vəzifələri və iş yerləri dəyişdirilən insanların hamısının camaatdan olduğunu demək düzgün deyil.
Zənnimcə həmin insanlar arasında sosial demokratlar, milliyətçilər, fanatik milliyətçilər də var. Bir də ki, bizim “əsla, zinhar bizə qarşı simpatiya duymayın, bizim hərəkatın içərisində görünməyin” deyə bir elan vermək kimi məsuliyyətimiz yoxdur.
Rəğbət bəsləyə bilərlər. Əvvəllər də dediyim kimi, bunların ora-bura sovurduğu insanların mində birini tanımıram. Bu şişirtmə deyil, əgər mübaliğə edirəmsə, Allah məndən bunun hesabını soruşar.
Əgər əksi olsa əlbəttə ki, ortaya çıxar. Prokuror, hakim, polis rəisi olan bu insanlar bir gün öz yerlərinə qayıtmaq istədiklərində hər halda köklərini ortaya qoyacaqlar. “Mən bu cür bir insanam, belə düşünürəm” deyəcəklər. O zaman biz utanmayacağıq, bəlkə başqaları utanacaq. Burada Türk atalar sözündə deyildiyi kimi, qurunun oduna yaş da yanır. Zənnimcə onlar da vicdanları ilə üz-üzə gəldikdə, özlərini hesaba çəkəcəklər.
“Onların hiss və düşüncələrinə görə, hərəkət etməmək bir cinayət sayılır”
-Könüllülər hərəkatının 50 illik tarixi ərzində yaşadığı ən çətin dövrün bu mərhələ olduğu fikri ilə razısınızmı? Keçmişdə Səid Nursinin tək parti dövründə yaşadıqları ilə hazırda baş verənlər arasında bənzərlik görürsünüzmü?
-Onların hiss və düşüncələrinə görə, hərəkət etməmək bir cinayət sayılır. Bu bizim qəbahətimiz ola bilər. Mən inanıram ki, bu yaşadıqlarımız Cənabi-Allahın bizə bir cəzasıdır. Siz Bədiüzzamandan bəhs etdiniz. O, bir yerdə belə deyir: “Mən bu günə kimi mənə yaşadılan çətinliklərin əsl hikmətini indi başa düşürəm. Mənim günahım Quran xidmətini maddi-mənəvi inkişafım üçün istifadə etməyim olub”. Halbuki, görülən hər bir iş Allah rizası üçün olmalı və ixlasla edilməlidir. Görülən hər bir iş insanlığa bir şey qazandırmalı və ya bəşəriyyət ondan bir şey qazanmalıdır.
Havada uçmaq, suda batmadan gəzə bilmək üçün özünü dinə, dəyanətə həsr edən insanı Allah cəzalandırar. Çünki, bu ixlasa uymayan, müxalif bir davranışdır.
Bir ayədə deyilir, “Sənə gələn hər yaxşılıq Allahdandır. Başına gələn hər pislik isə nəfsindəndir”. Bəlkə də Allah bizi dosdoğru bir yolda olduğumuzu, fədakar insanların yolu ilə getdiyimizi deməyimizə baxmayaraq bu yola könül vermiş insanlara layiq hərəkət etmədiyimiz üçün cəzalandırır. Ancaq bu aparılan “təmizlik” əməliyyatlarının düzgün olduğu mənasına gəlmir. Allah onlardan da bunların hesabını soruşar.
“Korrupsiyanın olduğu bir həqiqətdir… kimsə bunu dəyişdirə bilməz”
-Türkiyədəki korrupsiya əməliyyatı və bunun ətrafında yaşanan hadisələri necə dəyərləndirərdiniz?
-Haradan başlayım bilmirəm… Korrupsiyanın olduğu bir həqiqətdir. Bunu hər kəs qəbul edir. Xalqdan, oxunmuş insanlara, elitaya kimi hər kəs məsələnin əsl mahiyyətini görür və bilir. Bunu dəyişdirməyə heç kimin gücü çatmaz.
Ancaq camaata qarşı bir narahatlıq var idi. Əsas o işi görən hakim və prokurorlar sağa sola sovruldular.
O insanlar geri qayıtdıqları zaman köklərini ortaya qoyacaqlar. Bunların arasında milliyətçi insanlar da olacaq. Məsələn, onların bəzilərinin MHP-dən olduğu ortaya çıxacaq. Aralarında fanatik milliyətçilərin də olduğu bəlli olacaq.
Ancaq məsələ böyüdülərək, “bu yerlərə nüfuz ediblər”, “hər yerə yayılıblar”, “alternativ, paralel dövlət” kimi ifadələrlə sürgünlərə məruz qalmış həmin insanların eyni hiss və düşüncəyə sahib olduqlarını iddia etdilər.
“Hərəkatı olduğundan, böyük göstərirlər”
Zənnimcə, biraz böyük göstərmək, biraz partiyaya bağlı insanları ayırmağa çalışmaq, hərəkata qarşı narahatlıqlarını, belə bir fürsət ortaya çıxdığında, istifadə etmək kimi bir şey oldu.
Bəlkə bir gün onlar da peşman olub ağlayacaq və peşmanlıqlarını dilə gətirəcəklər.
Daha əvvəllər başımıza gələn hadisələrdən dolayı bəlkə də yüzlərlə elektron məktub almışdıq. Məktublarda “Nə olar haqqınızı halal edin, sizə qarşı haqsızlıq etdik”, yazılmışdı.
Bu hərbi rejim dövründə də oldu. Bu hazırda olduğu kimi hər kəsi öz təsiri altına almaq istəyən insanlar tərəfindən də oldu.
Tarixi təkrarlar çərçivəsində belə şeylər həmişə oldu, xüsusilə də yaxın dövrdə.
Peşman olanlar olacaq, sözlərini təshih (düzəliş) etməyə çalışacaqlar, hazırda hadisələr buna doğru gedir. Bir də mediada tərəfdar olanlar var, hansılar ki, məsələləri yanlış istiqamətlərə yönəldirlər.
“Türkiyə də itirir”
1999-cu ildə mən yenə burada idim, o dövrün mediası eyni yanıltmalarla məşğul idi. Biz o dövrə “iyun fırtınası (haziran fırtınası)” deyirik. 7-8 illik bir məhkəmə prosesindən sonra bəraət aldıq. Apelyasiya məhkəməsi də qərarı təsdiqlədi.
Bu məsələ ilə bağlı bir akademik kitab yazdı. Hətta mənim unutduğum bəzi nüansları o çox canlı bir şəkildə kitabda təsvir etdi. Deməyim ondadır ki, bu tip hadisələr həmişə olub. Bu da onlardan biri.
Görünür ki, bundan sonra yenə olacaq. Ancaq zənnimcə bu olanlar da Türkiyə də itirir. Bütün bunlar həm ABŞ-ın, həm də Avropa Birliyinin münasibətinə mənfi şəkildə öz təsirini göstərəcək.
Çünki antidemokratik, hüquqa zidd işlər görülür. Hazırda bunu hamı deyir.
Amma bu məsələ tez həll ola bilərmi? Hər şey yenidən qaydasına düşə bilərmi?
İnsaflı olmağa bağlı, bir az da narahatlığım səbəbilə bu mövzuda müdafiə qismində heç bir şey söyləmədim. Bu mövzuda heç nə deməməkdə də qərarlıyam.
Bəzi dostlar sadəcə hüquqi yollar ilə düzəlişlər, təshihlər, təqziblər verirlər. Adları bu işdə hallananlar bunu edirlər, amma mən o mövzuda bir fikir bildirmədim, bir mülahizə dilə gətirmədim.
Belə davranmağa davam edəcəyəm. Bəli bir şey deməyəcəyəm.
-Hərakatınızı “paralel bir dövlət” adlandıran təkcə Baş Nazir R. T. Ərdoğan deyil, bir çox başqa tərəflər də bu iddiaları dilə gətirirlər, onların sözlərinə görə, sizin təlimatınız olmadan korrupsiya əməliyyatları başlamayacaqdı.
-Bu mediada da yazıldı, özləri də bilirlər. 8-10 ay bundan əvvəl Baş Nazirin əmrində olan Milli Kəşfiyyat Təşkilatı (MİT) araşdırmaların aparıldığını, sözügedən təhqiqat barədə hökumət başçısına məlumat verib.
İcazənizlə bir məsələni izah etmək istərdim.
Bir dostumuz ötən gün bizə başına gələn bir hadisəni danışdı: “Mən avtomobillə bir küçədə gedirdim, işıqforun qırmızı işığında dayandım. Sürətlə gələn bir polis maşını arxadan mənim avtomobilimi vurdu. Sonra polis hadisədə məni günahlandıraraq “Burada niyə dayanmısan ki, mən də gəlib səni vurdum?!”. Mən də ona dedim ki, “Qırmızı işıqda dayanmağı qadağan edən bir qanunun olduğunu bilmirdim, ona görə durmuşdum”. Bağışlayın deyəsən səhv etmişik””.
“Paralel dövlət” iddiası korrupsiyanı unutturur”
Rüşvət, yeyinti, insanları qeyri-qanuni təqib etmək, tenderlərə saxtakarlıq qarışdırmaq bu günə kimi cinayət sayılırdı.
İddialara görə, “paralel dövlət” adlandırdıqları bir quruluş prokuror və polislərə təlimat verib ki, siz filankəslərin üzərinə gedin, onları tutun.
Sanki, onlar da sadaladığım qeyri-qanuni əməllərin artıq cinayət olmamasından xəbərsiz olduqları üçün bu addımları atıblar.
Həmin cinayətlər normal, adi hal kimi göstərilməyə çalışılır. Korrupsiyadan, rüşvətdən, tenderlərdə baş verən saxtakarlıqdan daha çox “paralel dövlət” iddiası üzərində dayanılır.
“Gətirdikləri insanları göndərdilər, bunları da göndərərlər”
Məndən əmr almaları mümkün deyil. Türkiyədə hansı yerdə, şəhərdə belə bir hadisə ortaya çıxdısa dərhal polisə, prokurora, hakimə təzyiqlər edilməyə başlandı.
Onları başqa yerlərə atdılar. Daha əvvəllər də belə şeylər yaşanmışdı. Zənnimcə onların yerlərinə gətirdikləri insanlar da bir gün bir şey etsə, onları da göndərəcəklər. Çox qarmaşıq bir vəziyyət alınıb.
Bu məsələnin mənimlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bayaq dediyim kimi, mən təhqiqatları aparan insanların mində birini belə tanımıram. Bunu çox rahat deyirəm.
“Peşmanlıq duymaram. Qədəri də tənqid etmərəm”
-Tez-tez hərəkatınızı siyasətdən uzaq tutmaq istədiyinizi bildirirsiniz. Hərəkatın siyasi mübahisələrin hədəfinə çevrildiyi bir zamanda peşmanlıq duyduğunuz bir hal və ya hərəkət olubmu?
-Peşmanlıq duymaram. Qədəri də tənqid etmərəm. Onu tənqid edəcək şeylər ağlıma gələndə tövbə edirəm.
Bir az əvvəl dediyim kimi, Rəbbimizlə münasibətlərimizi tam tuta bilmədiyimiz üçün Allah başqalarının əli ilə bizi cəzalandırır.
Hədis olduğu ehtimal olunan bir söz var: “Zalım Allahın qılıncıdır. Allah onunla intiqam alır sonra dönüb ondan da intiqam alır”.
Peşmanlıq deyil, amma bu vasitə ilə özümüzlə üzləşirik, özümüzü hesaba çəkirik. Həzrəti Ömərin bir sözü var: “Hesab günü gəlmədən, özünüzlə üzləşin, hesablaşın”. Məsələyə bir az belə baxıram. Bu dostlarımızın gördükləri hər işin tam qüsursuz olduğu mənasına gəlmir.
-Uzun zaman AKP iqtidarında bir çox sahələrdə dəstəklədiniz. Ancaq kürd məsələsi və “Mavi Mərmərə” hadisələrindən sonra İsraillə münasibətlərə görə AKP ilə yollarınızı ayırdığınız iddia edilir.
-Heç bir siyasi partiya ilə heç vaxt eyni cizgidə olmadıq. Hansı partiya olursa olsun, bu MHP, CHP, AKP, DYP və ya ANAP ola bilər, bunlardan ikisi bu gün yoxdur deyəsən. Biz həmişə siyasi partiyaların düzgün və uğurlu işlərini dəstəkləməyi insani bir vəzifə olaraq qəbul etmişik. Mən referendumda bu günə kimi heç demədiyim bir şeyi dedim. “Bu demokratik bir prosesdir. Demokratik bir referandumdur. Bu mövzuda hamı “Hə” deməlidir.”
“Demokratik dəstəyə qarşı qiyamət qopartdılar”
O hakimlər şurası, HSYK dekoratik bir çərçivədə formalaşmalıdır. Mən bunu təkcə bu gün burada demirəm. 20 il bundan əvvəl demokratiya geriyə dönüşü olmayan bir prosesdir dediyimdə indi əleyhimdə yazanlar o zamanlar da qiyamət qopartmışdılar. “Bu nə deməkdi, müsəlmanlığın demokratiya ilə nə əlaqəsi var?”, demişdilər. Sonralar onlar özləri həmin məsələdən yazdılar və daha irəliyə getdilər.
Bu onlarla eyni cizgini paylaşmaq mənasına gəlmir. Ancaq əgər onların hüquq, demokratiya, millətə xidmət, ətrafları ilə xoş münasibət baxımından müsbət tərəfləri varsa, biz bu nüanslarda müştərək görünə bilərik.
Səsvermədən başqa bizim heç bir siyasi partiya ilə əlaqəmiz yoxdur. Şəxsi simpatiyaları çərçivəsində bir- iki insan həmin partiyaya girə bilər. Əslində bir çox insan bu partiyaya yönləndirilə bilərdi və bu gün onlar oranın onurğasını təşkil edərdilər. O zaman oradan çox fərqli səslər çıxardı. Amma elə bir arzumuz olmadı.
“Kürd məsələsinə biz onlardan əvvəl dəstək verdik”
Bu kürd məsələsində, prosesə biz onlardan əvvəl dəstək verdik. Bizim gördüyümüz sadəcə bir təşviqdir, təşviqdən ibarətdir.
Onlara bu mövzuda bir sıra sənədlər də təqdim etdim. Yəni ora, o bölgəyə təhsil, səhiyyə, ilahiyyat, məscidlərin imamları, müəzzinləri, hüquq-mühafizə orqanları baxımından sahib çıxmaq lazımdır.
Sahib çıxılmasa, orada qəddarlığa məruz qalmış insanlar məsələni böyüdərək nifrətlərini gələcək nəsillərə ötürürlər. Ancaq təkliflərimiz diqqətə alınmadı.
Belə də on ildən çox olar, biz bu mövzudakı təkliflərimizi onlardan əvvəl təqdim etdik. Onlar bu mövzuda bir şey etmədilər. Amma dostlarımız, yoldaşlarımızın, bizə rəğbət duyan insanların sayəsində həmin bölgədə məktəblər, oxuma salonları açıldı. Bir növü gənclərin dağa çıxmasının qarşısı təhsillə alınmağa çalışıldı. Bu işlər görüldü.
Ancaq nədənsə bütün bu fəaliyyət qaralandı və prosesin əleyhinə kimi göstərildi. Qətiyyən, əsla. Məsələyə münasibət çox fərqli idi. Əslində bizim məqsədimiz problemi təhsillə, ittifaqı, birliyi təmin etməklə həll etmək idi. Eyni zamanda həmin bölgəyə investisiyalar yatırmaqla yoxsulluğu aradan qaldırmaq niyyətində olmuşuq.
Bütün bunlar sadəcə Türkiyədə deyil, Şimali İraqda da oldu. Mən ora getməsəm, görməsəm də orada görülən işlər dillərə dastan olacaq mahiyyətdədir.
Bizim əsas fəlsəfəmiz, Həzrəti Mövlanə kimi bir ayağımız işin mərkəzində, şəxsi fikir dünyamızda, məfkurəmizdə, qayeyi-xəyalımızda, digəri isə bütün bəşəriyyətə sevgi ilə açılmaqdadır.
Məni yaxından tanıyanlar bilirlər. Daha sonralar dövlət o işə sahib çıxdı amma… Türkiyədə sağa- sola sovrulmuş, atılmış etnik və dini azlıqlarla dəfələrlə bir araya gəldik, onlara eyni süfrədə, eyni qaba qaşıq vurduq. Cənabi-Haqqın lütfu ilə onların qapısını ilk çalan bizim dostlarımız, yoldaşlarımız oldu.
“İsraili millətimizdən üstün tutmuruq”
Bəzən bizim haqqımızda “İsrail ilə müştərəklik”, “Yaxın Şərq layihəsinin bir parçası” kimi iddialar irəli sürürlər. Ola bilsin ki, bəzi yəhudi din adamları ilə görüşmələrimizi nəzərdə tuturlar.
Hərəkatın ölkə xaricində gördüyü işləri təqdirlə qarşılayan, hətta buradakı bəzi problemləri həll etməyə çalışan insanlar var. Onlar da gördükləri bu işləri biraz insani dəyərlərə bağlı olaraq etdilər.
Bu qədər münasibət var. Buna da kimsənin bir şey deməyə haqqı yoxdur, zənnedirəm.
İsrail tərəfdaşı kimi göstərmə, tamamilə onları öz millətimizdən üstün tutma iddiaları boşdur. Bir insan olaraq onları da qəbul etmə, İnsanlığın İftixarı Peyğəmbərimizin etdiyi kimi, ayrı məsələdir.
“Mavi Mərmərə” açıqlaması
Ancaq məsələni “Mavi Mərmərə” ilə əlaqələndirirlər. O zamanlar məsələ ilə bağlı mənə bir-iki sual verdilər, “Bunu necə görürsünüz?”. Mən dedim ki, “Kaş diplomatiya sona kimi istifadə edilsəydi, işin üzərinə zor gücü ilə gedilməsəydi. Bunlar müxtəlif problemlərə, sosial problemlərə, fəsadlara səbəbiyyət verir”.
Bu cavabımı qəzetdə necə manşet oldu bilmirəm. O Türkiyədə fərqli şəkildə dəyərləndirildi. Sanki digər tərəfdə yer alıram və öz insanıma qarşı mövqe sərgiliyirəm...
Ancaq əslində mən bu tip problemlərə rəvac verməməyin yollarını ərz etmişdim.
Bu gün də olsa eyni şeyləri deyərəm. Məncə diplomatiya sona kimə istifadə olunmalıdır. Qan tökməyə, insanları cəbhəyə yeritmək kimi addımlardan qaçmaq lazımdır. Bu mənim mülahizəmdi. Hər halda o əlaqəni və iltisaqini bir az da həmin mülahizəmlə əlaqələndirirlər.
-Kürd məsələsi ilə bağlı fikirlərinizi daha dəqiq öyrənmək üçün bir sual da vermək istərdim. “Bu məsələ ilə bağlı biz daha əvvəl hərəkətə keçdik, məktəblər açdıq” dediniz. Həmin dövrdə bunun dəstəklənmədiyini dediniz. Ancaq xüsusilə son 4-5 ildə, KCK istintaqı, Oslo görüşlərinin sızdırılması, daha sonra isə 7 fevralda MİT-ə qarşı aparılan təhqiqat sizin adınızla bağlanılır. Siz bir çıxışınızda kürtçənin ana dil kimi müzakirə predmeti olmamasını demişdiniz. Sizin xüsusilə qarşı olduğunuz məsələ terror təşkilatı ilə müzakirələrin aparılmasıdırmı?
- PKK ilə müzakirələr aparıla bilər, bunda bir yanlışlıq görmürük. Ancaq bu dövlətin etibarı, şərəfi qorunaraq edilməlidir. Belə edilməzsə, sabah tarix ona “paralel quruluş budur” deyər. Yəni onlarla görüşürsəniz “paralel quruluş budur” deyərlər. Mən ona bir şey deyə bilmərəm. Ona “uşaq qatili”, “terrorist” dedilər. Dövlət də onu bir terrorist kim həbs etmişdi. O dövrün məhkəməsi onu həbsxanaya atdı. Bu iqtidar yox, əvvəlkilər.
“Öcalanla və dağdakılarla görüşməyə qarşı deyilik”
Mən açıq şəkildə heç nə deməmişəm, ancaq bu adam bir vaxtlar terrorist elan edildi, ömürlük həbsə məhkum edildi, hətta onun edam edilməsi belə müzakirə edilidi.
Avropa Birliyinin o mövzuda qəti mövqe nəticəsində edam olmadı. MHP-nin də, bəlkə də ilk illər AKP-nin də mövqeyi belə (edam edilməkdən yana) idi.
Ancaq sonra necə oldusa bölgədə onlara şirin görünmək surəti ilə… əslində belə desəm suizənn olabilər, yönləndirmə kimi səslənə bilər.
Türkiyə Cumhuriyyəti kürdü ilə, türkü ilə, lazı ilə, çərkəzi ilə, abxazı ilə bir millətdir. Biz onlara “Anadolu insanı” deyirik, hətta bu ifadəni dəfələrlə dilə gətirmişik.
Birlik bərabərlik naminə bu terminalogiya çox şeyi ifadə edir. Biz nə Oslo danışıqlarına, nə PKK-nın adadıkı adamı ilə, nə də dağdakılar ilə görüşə qarşıyıq.
Bu yaxınlarda bir məsələyə münasibət bildirərkən dediyim bir şey oldu, “Sülh əsasdır, razılıq əsasdır”, dedik. O cəmiyyətin içərisində bunlara hörmət edənlərin sayı bəlkə də 80%-dir.
Bunları itəməyən sadəcə dağdakı insanlardır. İranın, Suriyanın təsirində olan insanlardır. Bunlar narahat olurlar, yəni Cəmil Bayık, Fehman Hüseyn narahatlıq duyur. İrandakı PJAK içərisindəki insanlar bunlardan narahat olur.
Onlar eyni sözü deyirlər: “Kürdləri assimilyasiya etmək istəyirsiniz”. Halbuki, mən həmişə mənimlə görüşən insanlara televiziyada kürdcə dərs verilməsini, elə bir kanal açılmasını məsləhət görmüşəm.
Eyni zamanda məktəblərdə və universitetlərdə kürdcənin seçməli dərs kimi tədris olunmasını söyləmişdik. Yəni görülməsi vacib olan bir çox məqamları söyləmişdik. Bunları bir araya toplasan, bəlkə bir kitab olar.
Ancaq nədənsə bütün bu təkliflərimiz Könüllülər hərəkatını qaralama və bizi prosesə qarşıyıq kimi göstərmək üçün istifadə olundu. Məsələn, bir mediada bu şəkildə xəbərlər hazırlandı.
Öcalan insanların dağa çıxmasının qarşısını alan bizim oxuma salonlarından, mədəniyyət ocaqlarından narahat idi.
Həm dağdakıların, həm Suriyadakıların, həm PYD-nin, həm də İrandakı PJAK-ın bu mövzuda narahatlığı var idi. Dağın yolunun kəsilməsini, millətin kürd-türk birliyi və bütünlüyü adına atılan addımlardan narahatlıq keçirirlər.
Onlar türk millətinə qarşı kin və nifrətin qalmasını, qətiyyən uzlaşdırıcı bir sülhün olmasını istəmirlər.
-Seçki dövründən Türkiyədə olsanız AKP üçün və ya Prezident seçilməsi üçün R. T. Ərdoğana səs verərdinizmi?
-Bütün həyatım boyunca mənə cəmi bir dəfə səs vermək qismət olub. Seçki zamanları ya həbsdə olmuşam, ya qaçmalı olmuşam, ya da səsvermə hüququndan məhrum edilmişəm. Yalnız bir dəfə, İzmirdən millət vəkilliyinə namizədliyini irəli sürən mərhum Turqut Özala səs vermişəm. Onun da namizədliyi Nəcməddin Ərbakanın partiyasından irəli sürülmüşdü.
Mən yalnız o zaman səsvermə haqqımdan istifadə etdim. Sonra bir də qismət olmadı. Səsvermənin əleyhinə deyiləm. Bu demokratik bir haqqdır. Hamının da bu haqdan istifadə etməsini arzu edirəm.
Referendum zamanında olduğu kimi bir şey demək niyyətində deyiləm. O fərqli bir şey idi.
Bir şey desəm də, belə deyərəm: kim ki, haqq, hüquq qarşısında dik durursa, sağlam durursa, kim ki, demokratiyaya hörmət edirsə, ətrafı ilə yola gedirsə… - əgər bir şey deyəcəyəmsə belə deyərdim.
Filankəsə səs verin də deyə bilərəm. Amma mən bunu partiya seçmə mövzusunda insanların sahib olduqları fərasət, ağıl və məntiqlərinə qarşı bir təhqir olar. Hər kəs hər şeyi açıq – aşkar görür. Seçimdə onları yönləndirmə kimi bir fikrim yoxdur.
-Beynəlxalq səviyyədə dinlərarası dialoqdan danışırsınız, ancaq Türkiyədə sünnilər və ələvilər arasında böyük uçurumlar var. Sizim Cəmevi-Came birliyi layihəsindən səhv etmirəmsə ilk dəfə 1995-ci ildə olub. Layihənin tətbiq olunmağa başladığı müddətdən bəzi ələvilər güclü assimilyasiya məruz qalacaqlarını dair narahatlıqlarını dilə gətridilər. Siz bu narahatlıqlara cavabınız nədir?
-Zənnimcə hamı bu cür düşünmür. O məsələni təqdirlə qarşılayanlar da var. Xüsusilə Türkiyədə mühüm ələvi şəxsiyyətlər, professor İzəddin Doğan bəy kimi. Onlarla daha əvvəllər görüşdük, tanış olduq. Mən onu ziyarət etdim, o bizə gəldi. Hələ o vaxtlar biz bu məsələnin problem ola biləcəyi barədə düşünürdük.
Biz bunun Türkiyədə ələvi qardaşlarımızla birlik və bərabərlik adına mühüm bir şey olduğuna inandıq. Yanılmış ola bilərik, insan hər şeydə yanıla bilər. Amma çoxları bizim bu layihəni dəstəklədi.
Bəzilər assimilyasiya məsələsini dilə gətirdilər. Bunu deyənlər arasında Həzrəti Əlini tanımıyanlar var ki, onlara da Əlisiz ələvilər deyilir. Yəni “Əli simvolik bir qəhrəmandı, bəzi şeylərə baş qaldırıb, bu səbəbdən təqdirəlayiq bir insandır. Amma Əli müsəlmandı, Əlinin dini düşüncəsi kimi məsələlər bizi maraqlandırmır” deyənlər bu məsələyə böyük ölçüdə qarşı çıxdılar.
Zənnimcə, bir gün onlar peşman olacaqlar. Came-Cəmevi məsələsi qətiyyən kimisə assimilyasiya edilməsi üçün düşünülməyib.
Ancaq uzun illər sünnilərə bəzi şeylər təbliğ olundu. Ələvilərə “sünnilər sizi qulyabanı kimi yeyəcək”, sünnilərə də “ələvilər sizi qulyabanı kimi yeyəcək”, deyildi.
1938-39-cu illərdə Türkiyədə onlara qarşı törədilən Dersim hadisəsi ilə dövlətin də bu cür münasibəti ortaya qoyması bayaq vurğuladığım mənfi fikirlərin qəbul edilməsinə səbəb oldu.
Dediyimiz layihə sayəsində namaz qılmaq istəyən məsciddə namazını qılacaq, cəmevinə gedənlər də “səmah” edəcək. Buradan çıxdıqda isə müştərək bir yerdə çay içib, yemək yeyəcəklər. Bu şəkildə bir araya gələrlər və nəticədə heç kimin qulyabanı olmadığı ortaya çıxar.
Bir-birini yemə məsələsi şüur altına yeridilmiş bir məlumat kimidir.
“Ələvilərə Dəyanətin sahib olduğu imkanlar verilməlidir”
Qaldı ki, 15-20 il əvvələ, onda da came və cəmevi məsələsi var idi. O zamanlar mediada bunu verdi. Yəni yeni bir şey deyil.
Bunun bənzəri ola bilərdi. Yəni Ankarada oldusa, İzmirdə də, İstanbulda da olacaqdı. Ələvi vətəndaşlarımızın çoxluq təşkil etdiyi yerlərdə olacaqdı.
Came-Cəmevi birliyi sünni və ələvilərin onlara məxsus dəyərləri təmsil etmələri üçün bir addım idi. Kimsənin assimilyasiya edilməsi düşünülmürdü.
İran xüsusilə farslar ələvilərin Həzrəti Əliyə olan rəğbətindən istifadə etməyə başladılar. Türkiyədən insanları Qum şəhərinə aparmağa başladılar.
Oradan Türkiyə geri qayıdanlar türk millətinə qarşı düşmənçilik hissi duymağa başladılar. Türkiyədəki ələvilər isə bizim min, iki min illik adət-ənənələrimizə hörmət edirlər.
Onların özünəməxsus ibadətləri var. Mövlananın “səma”sı kimi onların da “Səmah”ı var. Bunları fərqlilik, ayrılıq səbəbi saymamaq lazımdır, hörmətlə qəbul edilməlidir.
O ki, qaldı assimilyasiya ilə bağlı paranoyyak düşüncələrə, zaman həmin iddiaların yanlış olduğunu göstərək
-Könüllülər hərəkatının məqsədləri ilə bağlı şəffaf olmadığına dair iddialar var. Bu məsələni aydınlatmaq üçün sizin Türkiyə ilə bağlı baxışınız necədir? Sizcə Türkiyənin təcili həll edilməsi vacib olan problemləri hansılardır və bu problemlərin həll yolları nələrdir?
- Bəlkə də həll edilməli olan ən vacib məsələlə gündəmdə olan ixtilaflar və ayrılıqlardır. Bu “Məşrutiyət” (Hökmdarın rəhbərliyi altında parlament tərəfindən idarə olunan hökumət sistemi) illərin Böyük İnsan (Səidi-Nursi) tərəfindən söylənilib.
Bizim üç problemimiz var.
Birincisi, mənasız, məntiqsiz, əsassız, bir-birini yeməyə yönləndirilmiş düşüncələrdir. Bu bir xəstəlikdir və bu xəstəlik aradan götürülməlidir.
Ələvi məsələsi Cami-Cəmevi birliyi ilə həll olacaqsa, onu edəcəksən, türk-kürd məsələsi təhsil və ya insanları ölkəni parçalamaq istəyənlərin təsirindən xilas etmək yolu ilə olacaqsa, o zaman onu edəcəksən.
İkincisi, yoxsulluq. Bu da bir vaxtlar “Məşrutiyyət” illərindən deyilib. Üçüncüsü, də cəhalət. Bu üç problemə qarşı o zamanlar Böyük Şəxsiyyət də mübarizə aparılmasını demişdi.
Bu vəziyyətin hazırda da dəyişmədiyinin qənaətindəyəm. İxtilaflar, cəhalət, yoxsulluq hələ də var.
Bunların həllində o dövrlə müasir dövr arasında mövcud şərtlər, üsullar, yollar arasında fərq ola bilər. O zamanlar oxuma salonları, mədəniyyət ocaqları, məktəblər düşünülməyə bilər.
Amma hazırda şərtlər nəyi tələb edirsə, o edilməlidir. Bizə düşən sadəcə təşviq etməkdir.
SSRİ dağıldıqdan sonra, Orta Asiyada soydaşlarımıza sahib çıxaq dedik. Bizim kökümüz oradan gəlir. Bəzilərimiz Özbəkistan, bəzilərimiz Türkmənistan gəlmişik. O zamanlar oralara beş-on insan getdi. Sonralar onların sayı artdı və dünyanın dörd bir yanına yayılan məşəllər kimi hicrətlər baş tutdu.
Allahın izni ilə, bir növü Mövlanənin tutduğu işıqla dünya yayıldılar. Mövlanə deyir ki, “Bir şam başqa bir şamı yandırmaqla heçnə itirməz.” Başqaqlarına apara biləcəyimiz dəyərlərimiz varsa, apararıq. Onlardan da alacağımız nəsə varsa, alarıq.
Bu bir çox insanlar tərəfindən xoş qarşılandı. Elə insanlardan bu barədə bizə elə təkliflərlə gəldi ki, heç ağlınıza gəlməz. Onlardan “Bir universitet, məktəb də mən tikdirim” deyənlər oldu.
-Həm Könüllülər hərəkatından, həm də qarşı tərəfdən bir çoxları mövcud gərginliyin prezident seçkilərinə qədər davam edəcəyini bildirdilər. Siz həm Türkiyənin, həm də hərəkatının gələcəyini necə görürsünüz?
Hazırki, bu üsyan ruhu, bu kin və nifrət tez bir zamanda yatışmayacaq. Qırılan könüllər, qürurlar oldu. Bu birdən birə unudula bilməz.
Hər şey heç nə olmamış kimi, əvvəlki kimi ola bilməz. Amma mən ümidimi heç itirmədim, mən hər şeyin düzələcəyinə inanıram.
Son yazdığım məktub da bu istiqamətdə idi.
Ancaq bilmirəm məktubun Prezidentə yazılması, yoxsa məktubda yazılanlar və yaxud nə Baş Naziri narahat etdi.
Bunu narazılığı açıq şəkildə iclasda dilə gətirdi. Zənnimcə, onun ətrafında bir “mabeyni-hümayun” var. “Mabeyn” keçmişdə padşahların ətrafındakı insanlara deyilirdi. Zənnimcə, ətrafındakı insanlar məsələləri ona səhv çatdırır.
Məh heç vaxt bir insanda paranoyyaklıq var kimi bir şey demərəm. Buna nə qəlbim nə də vicdanım yol verər. Amma onu yanlışlıqlara sövq edənlərin olduğunu düşünürəm.
Bu fırtınaların sakitləşəcəyinə bir an belə olsun inamımı itirməmişəm. Allahın izni ilə. Ehtiyac olduqda sakit də dayanarıq.
Ötən il “Dünyanın 140 ölkəsində bu məktəblər var”, “Oralarda dostluq bağları, körpüləri atılıb”, “Türk Dili Olimpiyadaları möhtəşəm şəkildə təşkil olunur”, “Heç kim buna etiraz edə bilməz, çox mükəmməl bir işdir” şəklində ifadələr səsləndirildi.
İstərlərsə, həmin məktəbləri bağlaya bilərlər. Mən sadəcə bağlamayın, sahib çıxın dedim.
Çevik Birə də demişdim, həmin təhsil müəssələrinin müdir və müəllimlərini siz təyin edin. Bu Türkiyənin dünyaya açılmasıdır. Millətimiz müxtəlif zamanlarda insani dəyərlər naminə dünyaya açılıb. Bu da onlardan biridir. Hətta Osmanlı 200 milyon əhalisi olduğu bir dövrdə belə bunu edə bilməmişdi.
Hazırda dünyanın 160 ölkəsində fəxri konsullar kimi insanlar yetişib. Hətta həmin ölkələrin həyatında mühüm yerlərə sahibdirlər.
Dünyanın hər yerində olmasanız, olmaq istədiyiniz yerdə ola bilməzsiniz. Qloballaşan dünyada bu çox vacib məsələlərdir. Hansısa mənafelərə görə bu müəssisələri bağlamayın, sahib çıxın.
Sizin olsun, o müəlləmi də, müdiri də siz təyin edin. 16-17 il bundan əvvəl hərbçilər, Çevik Bir kimi bunlar da bizim bu təklifimizə müsbət cavab vermədilər.
Ümumi fəlsəfəmiz “sən toxumu at, məhsul kim yığarsa yığsın”. Sadəcə millətimizin bütün bəşəriyyətlə münasibətdə ehtiyac duyulanları etmək bizim missiyamız, məfkurəmizdir.
- tarixində yaradılmışdır.